اين براي مردم هر شهري مهم است كه از پتانسيل ها و امكانات شهر خود با خبر باشند تا درباره زندگي شهري خود بهتر بتوانند برنامه ريزي كنند. واقعيت اين است كه شهر تهران ضمن مشكلاتي كه به ويژه در زمينه ترافيك و حمل و نقل و آلودگي هوا دارد، از برخي جهات نيز امتيازاتي دارد. بي ترديد فن آوري اطلاعات را مي توان يكي از امتيازات مدرن براي هر شهري در دنياي امروز دانست. فناوري اطلاعات در راحت كردن زندگي شهري در جوامع امروزي نقش اساسي داشته و پيشرفت آن در چند سال گذشته موجب شده كه در خيلي از كشورها با استفاده از اين فناوري ها، راهكارهاي نويني براي كنترل و بهبود وضعيت ترافيك ارائه شود.اين نقش به خصوص در قالب مفهومي به نام ITS در كنترل ترافيك شهري و جاده اي بسيار برجسته است.
در كشور ما نيز بعضي از اين فناوري ها مانند سامانه كنترل هوشمند چراغ راهنمايي تقاطع ها،سامانه اطلاع رساني تراكم ترافيك با راديو و تابلوهاي متغير خبري، ثبت خودكار وقايع و تصادفات و تخلفات، توزين در حال حركت، آمارگيري اتوماتيك از پارامترهاي ترافيكي و دوربين هاي كنترل سرعت به كار برده مي شود.
تعاريف گوناگوني براي ITS ارائه شده اما يكي از بهترين تعاريف آن توسط وزارت ترابري ايالات متحده عنوان شده است; «سامانه هاي خودكار جمع آوري، نگهداري، پردازش و توزيع اطلاعات مربوط به جابه جايي كالا و مسافر».
درصورت استفاده درست ازITS، بسياري از مشكلات حمل ونقل از قبيل خسارت هاي مادي و معنوي ناشي از سوانح و تصادفات، مشكلات نظارت و مديريت در حمل ونقل، زمان هاي تلف شده و… رفع مي شود.
سامانه هاي كنترل تطبيقي يا هوشمند چراغ هاي راهنمايي تقاطع ها يكي از پيشرفته ترين شاخه هاي ITS است كه در بسياري از كشورهاي دنيا به كار مي رود و در مديريت و بهينه سازي جريان ترافيك و روانسازي آن، نقش مهمي دارد.
در شهرهاي بزرگ جهان، از سامانه هاي مختلفي براي كنترل هوشمند چراغ هاي راهنمايي استفاده مي شود كه از آن جمله مي توان بهSCOOT ،SCATS ،Philips ،Probyn و… اشاره كرد.
در اين سامانه ها، چراغ هاي راهنمايي تقاطع ها بايد طوري عمل كنند كه حداقل تاخيرها و توقف ها و حداكثر گذردهي و ايمني را در تقاطع ها ايجاد كنند.
به اين ترتيب، با ايجاد هماهنگي بين چراغ هاي راهنمايي تقاطع هاي مجاور توسط مركز هوشمند كنترل ترافيك، كمترين تاخير در شبكه ترافيك شهري حاصل مي شود.
در اين سامانه ها حجم و ميزان تراكم خودروها توسط حسگرهاي گوناگوني كه در زير سطح جاده يا در حواشي آن نصب شده اند، اندازه گيري شده و با فيبر نوري يا به صورت بيسيم به مركز كنترل ترافيك فرستاده مي شوند.
در آنجا، نرم افزارها، محاسبات مربوط به مديريت ترافيك را با در نظرگرفتن شرايط و زمان بهينه توقف پشت چراغ يا حركت در حالت سبز انجام داده و سپس دستورات لازم به دستگاه هاي كنترل كننده چراغ ها فرستاده مي شود.
از اين سامانه ها، در ايران، SCATS (سامانه تعديل ترافيك تطبيقي سيدني) از همه معروف تر است و بيشترين كار پژوهشي و عملياتي روي آن انجام شده است.
همان طور كه از نام اين سامانه پيداست، اولين بار در شهر سيدني استراليا از اين سامانه استفاده شد و پس از آن در شهرهاي هنگ كنگ، تهران، دوبلين و آتلانتا به كار رفت.
به اين سامانه، گاهي CATSS (سامانه خودكار علامت دهي ترافيك كانبرا – پايتخت استراليا) هم مي گويند كه نشان مي دهد استراليا در اين زمينه فعاليت هاي زيادي انجام داده است.
هم اكنون در دنيا 23هزار تقاطع در بيش از 100 كشور دنيا به اين سامانه مجهز هستند و تهران در اين ميان يكي از پيشگامان بوده است.
هسته مركزيSCATS نرم افزاري است كه با جمع آوري اطلاعات تقاطع ها (از جمله حجم عبوري هر مسير و توقف يا عدم توقف خودروها پشت چراغ قرمز) و بررسي و پردازش اين داده ها، فرمان مربوط به عملكرد چراغ هر تقاطع (از جمله طول سيكل و زمان سبز هر مسير) را به آن تقاطع مخابره مي كند.
مهمترين فوايد اين سامانه كاهش تاخيرهاي بي مورد، كاهش زمان سفر و جلب آرامش و رضايت مسافر، ايجاد موج سبز در حركت، چشمك زن كردن تقاطع ها در ساعات خلوت، كاهش تصادفات و… است.
همچنين وجود چنين سامانه اي به همراه يك شبكه اطلاع رساني قوي به سادگي مي تواند قبل از شروع سفرهاي درون شهري، به افراد در انتخاب مسير مطلوب كمك كندو در كاهش ترافيك تاثير زيادي داشته باشد.
كاهش زمان سفر تا 15 درصد، كاهش تاخير در تقاطع هاي چراغدار 35درصد، كاهش مصرف سوخت 12درصد، كاهش نشر آلاينده ها 10درصد، كاهش مدت جمع آوري صحنه تصادف 35درصد و كاهش تاخير در عبور از تقاطع ها تا 20درصد از فوايد به كارگيري SCATS است.
اما تهران در سال 77، به سيستم كنترل مركزي هوشمند مجهز شد.
با توجه به اهميت چراغ هاي راهنمايي در كنترل و هدايت ترافيك، يكي از فعاليت هاي اصلي شركت كنترل ترافيك تهران گسترش و ارتقاي سامانه كنترل چراغ هاي راهنمايي در سطح شهر تهران بوده است.
مهمترين اين فعاليت ها توسعه و گسترش سامانه هوشمند يكپارچه كنترل چراغ هاي راهنمايي در سطح شهر بوده است. 9500 كيلومتر معبر شرياني و بزرگ راهي و جمع كننده و پخش كننده و 2300 كيلومتر معبر در اختيار در تهران، طول شبكه هاي در اختيار را به 16 ميليون و 500 هزار كيلومتر مي رساند كه رقم قابل توجهي در مقابل 3ميليون خودرو درحال تردد در سطح شهر نيست.
بر اين اساس 276 تقاطع در سطح تهران به سامانه SCATS مجهز شده اند 250 تاي ديگر هم به زودي به اين سامانه مجهز مي شوند.
همچنين در اين راستا، 19 تابلوي متغير خبري در تهران نصب شده و 170 كيلومتر فيبر نوري اختصاصي كشيده شده است.
گستردگي و پيچيدگي ترافيك تهران استفاده از چراغ هاي راهنمايي هوشمند را در تقاطع هاي پرتردد ناگزير مي كند.
براساس آمار شركت كنترل ترافيك اگر يك تقاطع در شهر تهران دچار نقص فني يا دستكاري شود نه تنها عملكرد آن تقاطع بلكه توازن يك شبكه با حداقل 15 تقاطع ديگر به هم مي خورد.
نرم افزار SCATS عملكرد توسعه، نگهداري و پشتيباني چراغ هاي هوشمند را در فرآيند پيچيده اي، از نصب و راه اندازي چراغ در تقاطع، تا برقراري خط ارتباطي مورد نياز با مركز كنترل و همچنين طراحي شبكه ترافيكي تهران درSCATS و تعريف الگوريتم هاي مناسب براي زمان بندي شامل مي شود.
مجموعه كليه اين فعاليت ها توسط بخش هاي مختلف شركت كنترل ترافيك انجام مي گيرد.
نمونه موفقيتآميز به كارگيريSCATS در تقاطع هاي خيابان طالقاني است. از ضلع شرقي دانشگاه تهران كه به سمت شرق برويد، غيراز تقاطع خيابان فلسطين كه ميدان است، خيابان طالقاني 10 تقاطع چراغدار دارد كه از تقاطع وصال شروع شده و تا تقاطع شريعتي ادامه دارد.
اما وقتي وارد خيابان طالقاني مي شويم، به خصوص بين تقاطع وليعصر تا بهار، از 7 تقاطع چراغدار، عملا پشت يك يا دو چراغ بيشتر متوقف نمي شويم كه نشان از موفقيتSCATS دراين محدوده دارد.
در تهران همچنين سامانه اولويت دهي به خودروهاي امدادي(EVP) براي استفاده بهينه از زمان طلايي و عدم اتلاف وقت و حضور به موقع خودروهاي امدادي در مواقع خطر درحال آزمايش است.
دراين سامانه پيشرفته، به محض فعال شدن تجهيزات داخل خودرو امدادي (حتي در فاصله دور از تقاطع)، گيرنده مربوطه تقاضاي عبور خودرو امدادي را دريافت كرده و چراغ مسير را سبز مي كند (يا در حالت سبز نگه مي دارد) تا زماني كه خودرو از تقاطع عبور كند و به عبارتي گيرنده تقاضا را دريافت نكند.
سامانهEVP هم اكنون در تقاطع خيابان مطهري و سليمان خاطر (اميراتابك) درحال آزمايش است. نويسنده : اميد سياوش

روزنامه مردم سالاري