تعريف راه و خيابان در آئين نامه طراحي راههاي شهري ـ بخش مباني (وزارت مسكن وشهرسازي، 1374) چنين آمده است :‌ « مجموعه‌اي است كه براي عبور وسايل نقليه موتوري، دوچرخه و پياده ساخته ميشود. به راه در داخل آبادانيها، خيابان نيز اطلاق ميشود، مگر در مورد راههايي كه عملكرد برون شهري دارند ولي از داخل اين مناطق ميگذرند (راههاي شرياني درجه 1) كه اطلاق خيابان به آنها معمول نيست.»
از نظر نحوه تعيين مشخصات هندسي ، راههاي شهري به سه گروه كلي متمايز از يكديگر طبقه‌بندي ميشوند كه عمدتاً با توجه به نقش آنها تعريف ميشوند :
راههاي شرياني درجه 1 ، شرياني درجه 2 و خيابانهاي محلي .
راههاي شهري شش نقش اصلي برعهده دارند كه عبارتند از :
فراهم آوردن امكان جابجايي براي وسايل نقليه موتوري (نقش جابجايي).
فراهم آوردن امكان دسترسي وسايل نقليه موتوري به بناها و تأسيسات (نقش دسترسي).
ايجاد بستري براي ارتباطات اجتماعي نظير كار، گردش ، بازي و ملاقات (نقش اجتماعي).
شكل دادن به ساختار معماري (نقش معماري شهري).
تأثير در آب و هواي محيط اطراف راه (نقش تأثيرات آب و هوايي)
تأثير در اقتصاد شهر (نقش اقتصادي)
از شش نقش فوق الذكر، سه نقش جابجايي ، دسترسي و اجتماعي ، معيارهاي اصلي طبقه‌بندي راههاي شهري‌اند به طوري كه :
در راههاي شرياني درجه 1 ، جابجايي تنها نقش اصلي است و نقشهاي دسترسي و اجتماعي به نفع آنها تنظيم ميشوند.
در راههاي شرياني درجه 2 ، نقشهاي جابجايي و دسترسي هر دو اصلي است و نقش اجتماعي راه به نفع اين دو نقش تنظيم ميشود.
در خيابانهاي محلي ، هر سه نقش جابجايي ، دسترسي و اجتماعي اصلي‌اند و به آنها توجه يكسان ميشود. از آنجا كه بطور طبيعي غلبه با وسايل نقليه موتوري است، رعايت نقش اجتماعي ايجاد ميكند كه سرعت و حجم ترافيك موتوري به شدت تحت نظر گرفته شود.
با توجه به نقش راهها ، راه شرياني درجه 1، راهي است كه در طراحي و بهره‌برداري از آن به جابجايي وسايل نقليه موتوري برتري داده شود. براي رعايت اين برتري ، دسترسي وسايل نقليه موتوري و همچنين عبور پياده‌ها از عرض راه تنظيم ميشود. راههاي شرياني درجه 1، ارتباط با شبكه راههاي برون شهري را تأمين مي كنند. با اعمال درجات مختلفي در كنترل دسترسي ، راههاي شرياني درجه 1 به آزاد راه ، بزرگراه و راه عبوري دسته بندي ميشوند :
آزاد راه، راهي است كه در تمام طول آن ، ترافيك دو طرف به طور فيزيكي از يكديگر جداست و جريان ترافيك در آن بدون وقفه (آزاد) است و تقاطع همسطح در آن وجود ندارد.
بزرگراه ، راهي است كه ترافيك دو طرف آن به طور فيزيكي از يكديگر جداست و در طولهاي قابل ملاحظه اي از آن ميتوان جريان ترافيك را پيوسته فرض كرد. بزرگراه ميتواند معدودي تقاطع همسطح داشته باشد، به شرطي كه فاصله تقاطع ها از يكديگر زياد (بيش از حدود 5/2 كيلومتر) باشد.
راه عبوري ادامه راههاي برون شهري دو طرفه در داخل شهرهاي معمولاً كوچك و متوسط يا روستاهاست ، به شرط آنكه عملكرد عبوري آنها در داخل شهر يا روستا نيز حفظ شود. فاصله تقاطعهاي همسطح راه عبوري از يكديگر كمتر از حدود 5/2 كيلومتر نيست.

راه شرياني درجه 2 ، راهي است كه در طراحي و بهره برداري از آن ، به جابجايي و دسترسي وسايل نقليه موتوري برتري داده ميشود. براي رعايت اين برتري، حركت پياده‌ها از عرض خيابان كنترل ميشود. راههاي شرياني درجه 2 داراي عملكرد درون شهري‌اند و شبكه اصلي راههاي درون شهري را تشكيل ميدهند.
خيابان محلي ، خياباني است كه در طراحي و بهره‌برداري از آن ، نيازهاي وسايل نقليه موتوري ، دوچرخه سوار و پياده با اهميت يكسان رعايت ميشود. براي رعايت حال پياده و دوچرخه سوار، سرعت وسايل نقليه موتوري در اين خيابانها، پائين نگه داشته ميشود.

شبكه هاي ارتباطي

شبكه‌هاي ارتباطي درون شهري سيستمهاي متفاوتي را دارا مي باشند كه از آن ميان ميتوان به چهار سيستم اصلي شعاعي ، شطرنجي ، حلقوي و ارگانيك اشاره كرد :

سيستم شعاعي

در اين نوع سيستم ، خيابانها از يك هسته مركزي منشعب ميشوند و توسعه آن با ادامه دادن خيابانها و يا شعاعهاي فرعي ديگري كه اضافه ميشوند به صورت محدود امكان‌پذير است. پيوند اجزاي شبكه با يكديگر از طريق هسته مركزي صورت مي گيرد و فرم شهر به صورت ستاره‌اي است. اين سيستم از لحاظ ترافيكي معايبي بسيار دارد. به عنوان مثال وسايل نقليه براي دسترسي از يك خيابان به خيابان ديگر، نخست بايد به مركز مراجعه نمايند و سپس به خيابان مورد نظر دسترسي پيدا كنند. شبكه ارتباطي شهر مقدس مشهد از اين نوع است (كتاب سبز، جلد3).

سيستم شطرنجي

سيستمي است غيرمركزي كه در آن تعداد زيادي گره يا نقطه تقاطع وجود دارد. كليه نقاط توسط شبكه پوشش داده شده و توسعه شبكه به هر سمت و به طور نامحدود (بصورت نظري) ، امكانپذير است. در مناطق مركزي و يا تجاري ، مسيرهاي متعددي براي تردد وجود دارد و از خيابانهاي مورب براي كوتاه كردن راههاي دور و سفرهاي طولاني استفاده ميشود. هر چند كه خيابانهاي مورب باعث به وجود آمدن تقاطعهاي متراكم و نامتعادل خواهند شد (كتاب سبز، جلد 3).

اين سيستم از محاسن و معايبي برخوردار است. محاسن اين سيستم عبارتند از :
ارتباط مستقيم با قسمتهاي دورتر شهر.
استفاده بهينه از زمين (فاقد پرت زمين).
ايجاد آب نماها، پاركها، باغها و يا مجسمه‌هاي يادبود در محل تقاطع خيابانهاي مورب كه به زيبايي شهر مي افزايد.
به دليل كمي موانع ، عملي‌ترين سيستم محسوب ميشود.
عيب اصلي اين سيستم وجود تقاطعهاي خطرناكي است كه در محل اتصال خيابانهاي مورب و شطرنجي پديد مي آيد. علاوه بر اين ، تعداد تقاطعها نيز در خيابانهاي شطرنجي زياد است (هايراسكار، 1989)
در شبكه ارتباطي شهرهاي ايلام، گنبدكاووس، شهركرد، فريمان، سلماس، بافت جديد دزفول و محلاتي از تهران (تهران نو، نارمك و تهران پارس) و برخي ديگر از شهرها اين سيستم ديده ميشود (فريد، 1368)
سيستم حلقوي (رينگ سيستم)
در شهرهايي كه شبكه ارتباطي آنها شعاعي است، سعي ميشود براي غيرمركزي كردن شبكه، در قسمتهايي از معابر، شعاعها را به صورت خيابانهاي عريض و حلقه‌اي شكل به هم مرتبط سازند. در اين سيستم ، حلقه‌ها توسط شعاعهايي قابليت عملكرد پيدا مي‌كنند و تعداد حلقه‌ها ميتواند مشخص كننده ميزان توسعه شهر باشد (كتاب سبز، جلد 3).
مزاياي اين سيستم عبارتند از :
نقش راههاي حلقوي، نقشي واسطه‌اي بين جاده‌هاي مورب و جاده هاي محلي شهري است.
راههاي حلقوي ، ترافيك را در بزرگراههاي مختلف پخش ميكنند، بنابراين از نظر ترافيكي بسيار مناسب اند.
معايب اين سيستم موارد زير را شامل ميشود :
قطعات كوچك زمين به صورت ذوذنقه‌اي شكل مي‌گيرند، از اين رو بهره برداري نامنظم از زمين، موجب به هدر رفتن مقدار زيادي از اراضي شهري مي‌گردد و از لحاظ احداث واحدهاي مسكوني مقرون به صرفه نيست (هايراسكار، 1989).
شبكه ارتباطي شهر همدان نمونه بارزي از اين سيستم است و شهرهاي تبريز و خرمشهر نيز داراي سيستم نيمه شعاعي مي باشند (فريد، 1368).

سيستم ارگانيك
سيستم ارگانيك (آشفته) سيستمي است كه در طرح و تنظيم آن انديشه انسانها به كار گرفته نشده است، بلكه تكوين شهر به طور اتفاقي انجام يافته و راهها، خيابانها و كوچه‌هاي تنگ آن با پيچ و خمهايي در يكديگر تنيده اند (فريد، 1368).
اطلاق نام « ارگانيك » به اين علت است كه اين طرح به يك تصوير ميكروسكوپي، نظير آن چيزي كه ساختمان سلولي بافتهاي حيوان يا گياه را نمايش ميدهد، تشبيه ميشود. در سيستم ارگانيك خيابانها داراي انحناست و گاه عرض آنها متفاوت و در فواصل مختلف فضاهاي باز نامنظم و به شكل ناپيوسته ديده ميشود (هايراسكار، 1989). بافت شهرهاي شوشتر، رشت و لار و بافت قديم برخي از شهرهاي ايران داراي سيستم ارگانيك است (فريد، 1368).