اثاثيه و تجهيزات خياباني در هويت بخشيدن به يك مكان با ايجاد يا اصلاح فضاهاي شهري كمك موثري مي كند براي مثال: با استفاده از آب نما مي توان يك كانون ايجاد كرد و ورودي و لبه ها را از طريق مكان يابي درست تيرهاي چراغ برق و درختان مشخص نمود.
پروژه هاي احياي فضاي شهري، چه بزرگ، چه كوچك و چه به صورت طرح هاي پياده سازي يا تعويض پياده روها، فرصت هايي براي طراحي مجدد و همه جانبه اثاثيه خياباني فراهم آوردند. اصلاح روسازي خيابانها و اثاثيه آنها به نوبه خود تاثير متقابل بر املاك مجاور باقي مي گذارد و انگيزه اي براي مردم ايجاد مي كند تا كيفيت ساختمانهاي خود را بهتر كند و به محيط خويش مباهات نمايند.[1]

2-1 ملاحظات طراحي
انتخاب و استقرار تجهيزات خياباني، طبق سنت توسط مهندسان و اغلب به شيوه خاصي انجام مي گيرد و در نتيجه هيچ گونه انسجام طراحي ويژه اي در آنها به چشم نمي خورد. اقلام و اجناس اغلب با توجه به هزينه پايين آنها انتخاب شده و توجهي به مناسب بودن، دوام و امتيازهاي زيبايي شناختي آنها نمي شود و بيشتر بيانگر نگرشي مصلحت گرايانه است تا روش طراحي سنجيده.
از سويي ديگر در برخي مكانها تلاش هاي مضحكي صورت مي گيرد تا از اثاثيه و تجهيزات عهد گذشته تقليد كنند. اين كار ممكن است در برخي پروژه هاي مرمت نواحي تاريخي معني دار باشد. اما استفاده از آن در فضاي خياباني معاصر بيهوده است.
مسئله ديگر افراط در طراحي خيابان و خلق صحنه هاي تصنعي است. تجهيزات خياباني خوب نظير بناهاي خوب بايد خود انگيخته باشد و چنان به نظر رسد كه گويي هميشه به اين خيابان تعلق داشته است. در اين زمينه استفاده از مواد طبيعي مانند چوب سنگ، سفال و… از لحاظ بافت و رنگ بسيار مطلوب تر از مواد پلاستيكي است.
3-1- تجهيزات خياباني هماهنگ
طراحي و نصب بيشتر عناصر مبلمان و اثاثيه خيابان در حوزه مسئوليت اداره ها و سازمان هاي مختلفي، مانند: مخابرات، برق، آب، راهنمايي و رانندگي و شركت واحد اتوبوسراني قرار دارد كه در نتيجه آرايش ناهماهنگي در خيابان به وجود مي آورند. مساله تنها تنوع عناصر نيست، بلكه شيوه توزيع آنها در سطح خيابان نيز اهميت دارد.
بنابراين، در ابتدا همكاري ميان ادارات و سازمان هاي گوناگون لازم است تا بتوان تعداد و انواع عناصر را به ميزان معقولي رسانيد.
روش منطقي عبارت است از؛ طراحي مجموعه اي از عناصر تجهيزات خياباني كه در آن هر جزء نظير يك علامت، سطل آشغال يا چراغ، از جزئيات تزييني و پايه طراحي مشابهي برخوردار باشد.[2]

4-1- سنگ فرش( كف پوش)
مفهوم طراحي
منظور از طراحي سنگ فرش ها، استفاده از مصالح و الگوهاي روسازي براي آرايشي يك دست و هماهنگ است، بطوري كه تأثير وحدت بخشي در منظر خياباني داشته باشد و هويت متمايز و شاخصي به شهر ببخشد. سنگ فرش يا پوشش كف همچنين، مي تواند حس پيوستگي ميان سطوح مختلف را برقرار سازد.[3]
مفهوم سنگ فرش
سنگ فرش را مي توان هم به عنوان زمينه اي خنثي در نظر گرفت و هم براي جلب توجه مردم، جنبه تزييني بيشتري بدان بخشيد. به وسيله سنگ فرش مي توان كانون يا فضايي شاد آفريد و براي آستانه اي در فضاي شهري نقشي همچون قالي پديد آورد.
براي اين منظور بايد مجموعه اي از مصالح و رنگ برگزيده شود تا ويژگي هاي مكاني را باز نمايد. با استفاده از اين مجموعه، مي توان مضامين متفاوتي براي هر ناحيه يا خيابان انتخاب كرد.
بافت سنگ فرش
بافت سنگ فرش ها بايد با توجه به نوع رفت و آمد عابران پياده تهيه شود:
* سطوح نقش دار براي عابران پياده بي حركت؛ مثلاً در محل استقرار نيمكت ها، همچنين مسيرهايي با رنگ هاي متفاوت براي هدايت عابران پياده در حال حركت در طول مسير مورد نظر.
* سطوح برجسته براي رَمپ ها و اطراف آب نماها، نواحي خطرآفرين( سكوهاي ساحلي، سكوي متر و…) كه امكان لغزش را كاهش مي دهند؛ مانند: مصالح دانه اي، سطوح بتني آج دار و يا سطوح ديگري از اين دست.
* سطوح موج دار براي كمك به نابينايان در حاشيه جدول هايي كه ارتفاع آنها زياد مي شود. همچنين در گذرگاه عابران پياده كاربري آن ضروري است.
* سطوح ناهموار براي جلب توجه عابران پياده، يا كاستن سرعت اتومبيل ها، در اينجا مي توان از سنگ فرش هاي ناهموار، نظير قلوه سنگ هاي رودخانه اي نيز استفاده كرد.
الگوي سنگ فرش
با استفاده از آجر يا قلوه سنگ مي توان سطوح وسيع را به روش لبه سازي و ايجاد قاب تقسيم كرد.
با استفاده از موارد زير مي توان فضاهاي ويژه يا گره هاي رفت و آمد را مورد تأكيد قرار داد:
· ايجاد نظم و آهنگ سنگ فرش
· به كار بردن آجر فرش ويژه
· به كار بردن شكل خاصي، نظير نشان يا نماد شهري
الگوي سنگ فرش مي توان ويژگي رسمي يا غير رسمي ناحيه اي را مشخص كند؛
براي مثال:
· طرح ساده و رسمي براي نواحي تاريخي
· طرح غير رسمي يا رنگارنگ براي كنار ساحل.
براي مشخص كردن مقياس فضاها از الگوهاي متفاوت بايد استفاده كرد؛ براي مثال:
· نقش هاي آشكار براي ميدان هاي بزرگ، گردشگاه ها يا ميدان هاي رسمي.
· نقش هاي ريز براي كوچه ها، خيابان ها، پياده روهاي تنگ و باريك و حياط ها.
دفع آبهاي سطحي
سنگ فرش ها بايد با شيب در عرض طراحي شوند تا آب روي آنها جمع نشود. مي توان مجراهايي در لبه سنگ فرش قرارداد تا آب هاي سطحي را هدايت كنند. شيب مناسب برحسب مصالح انتخابي تغيير مي كند و معمولاً از 40: 1 تا 80: 1 متغير است.
اگر آب روي سنگ فرش جاري نشود و در يكجا باقي بماند، باعث پريدن رنگ سنگ فرش و لغزندگي سطوح خواهد شد. نحوه دفع آبهاي سطحي را بايد بگونه اي طراحي كرد كه باعث ايجاد پستي و بلندي و تموجات زشت روي زمين نشود.
5-1- جدول ها
نوع جدول ها با توجه به درجه خيابان و مصالح به كار رفته در سنگ فرش مجاور آن انتخاب مي شود.
نوع خيابان
معمولاً از جدول هاي استاندارد، براي ايمني در خيابان هاي درجه يك تا سه، به ويژه خيابان هاي پر رفت و آمد كه جمع كننده هاي اصلي هستند، استفاده مي شود. براي خيابان هاي درجه چهار و پنج كه جمع كننده هاي محلي هستند، راههاي دسترسي مسكوني و نيز زمين هاي پاركينگ، از گزينه هاي ديگري استفاده مي شود.
بتن بيش از هر چيز ديگري در ساخت جدول ها به كار مي رود؛ زيرا علاوه بر استحكام و دوام، ويژگي اقتصادي نيز دارد. جدول هايي كه از سنگ گرانيت ساخته شده اند بايد به عنوان بخشي از ميراث شهر و به عنوان بادوام ترين جدول ها حفظ شوند.
آجر و قلوه سنگ، بهترين جايگزين بتن- بويژه در نواحي مسكوني- مي باشند. چنانچه از جدول ها به عنوان مانع استفاده گردد، مي توان بتن را اندود كرد و در نواحي ويژه آن را رنگ زد.
دفع آب هاي سطحي
تركيبي از جدول ها و جويها، آب هاي باران را هدايت و توزيع مي كنند. پروفيل هايي كه اين دو را تركيب كنند، اقتصادي تر هستند.
6-1- جوي ها
حداقل شيب عرضي يك جاده آسفالت معمولاً 2 درصد است. شيب طولي جوي مي تواند 4/0 درصد باشد.
در زمين هاي مسطح براي جلوگيري از جمع شدن آب باران در يك نقطه، بايد از اصل توزيع آب به جاي جمع آوري آن استفاده كرد. در زمين هاي شيب دار براي كاهش سرعت آب باران و ايجاد امكان جذب آب هاي سطحي، مي توان از جويهاي شبكه بندي شده يا ناهموار استفاده كرد.
در نواحي كه در سطح سنگ فرش درخت كاشته شده است، جوي ها مي توانند سيستم هاي آبياري كارآمدي باشند.
از جوي هاي كاسه اي( كانيو) مي توان براي جمع آوري آب هاي باران و آب جاري در معابر پياده، سطوح پاركينگ و معابر درجه پنج كه احداث جدول در آنها ضروري نيست، استفاده كرد. اين جوي ها معمولاً شيب ملايمي دارند و عمق آنها از 5 تا 5/7 سانتي متر و پهناي آنها از 30 تا 90 سانتي متر است.
7-1- پله ها
پله ها را بايد بعد ديگري از سنگ فرش دانست كه اختلاف سطح را حل كرده، به تعريف فضا ياري نموده و حتي محل هايي براي نشستن در هواي آزاد فراهم مي آورند.
ابعاد پله
پله ها در فضاي باز براي راحتي و ايمني، حداقل يك و نيم متر پهنا دارند. رابطه بين كف پله (R) و ارتفاع آن(R) در فرمول زير بيان مي شود:
ميلي متر 700 تا 600 = T + R 2
حداكثر ارتفاع پله در فضاي باز بايد 15 سانتي متر باشد، اما بلندي 8 تا 12 سانتي متر براي آن مناسب تر است.
رشد درخت
بخش هاي مركزي شبكه محافظ بايد قابل جدا شدن باشد تا به تناسب رشد درخت تعويض شود و فضاي مناسب براي تنه درخت در اطراف آن پديد آورد.
حراست از درخت
درختان واقع در محوطه هاي پاركينگ يا ديگر محل هاي پر رفت و آمد را مي توان با احداث جدول آجري يا سنگي حفاظت كرد.
طراحي حفاظ ها بايد بگونه اي باشد كه نواحي پياده رو از ارتفاع مناسب براي نشستن برخوردار باشد. در اين صورت، هم درخت حفاظت مي شود و هم مكاني براي نشستن عابران پياده ايجاد مي گردد.
9-1- محل هاي نشستن
طراحي محل هاي نشستن يا براي نشستن طولاني است يا براي زمان كوتاه طراحي محل هاي نشستن طولاني، به امكانات راحتي بيشتر، نظير صندلي هاي با پشتي و دسته براي پارك ها و خيابان هاي پياده رو، نياز دارد.
صندلي هاي زمان كوتاه، ساده تر و چند كاره مي باشند، نظير نيمكت هايي كه در كنار گلدان ها و ديواره ها مي سازند يا نيمكت هاي موجود در ايستگاه اتوبوس.
صندلي ها را مي توان به شيوه هاي مختلف مستقر كرد:
- به طرف داخل براي گفت و گو
- به طرف خارج براي ديد منظر
- صندلي هاي جدا از هم در ابعاد كوچك و درميان يا اطراف درختان.
- طراحي صندلي هاي مجزايي كه با گياهان ادغام مي شوند و مكان دنج و آرامي را پديد مي آورند.
از استقرار آزاد نيمكت ها بايد احتراز كرد؛ زيرا اين كار در نواحي پياده رو موجب آشفتگي و سد معبر مي شود.
10-1- گلدان ها
در مكان هايي كه امكان كاشت درختان و بوته ها بطور مستقيم در داخل زمين نباشد، مي توان از جعبه هاي مخصوص كاشت گياهان استفاده كرد. همچنين از اين جعبه ها براي ايجاد مانع، حايل يا تعديل تاثيرات ناشي از شيب و ديوارهاي بلند نيز استفاده مي شود.
گلدان ها جزئي ناگسستني از منظر خيابان را تشكيل مي دهند و در پيوند با ظرف هاي آشغال، صندلي ها، پله ها و ديوارهاي حايل طراحي شده، استقرار مي يابند. گلدان هاي مجزا بيشتر از ساير گلدان ها انطباق پذيرند؛ از اين رو مي توان آنها را روي هم سوار كرد و يا در كنار هم قرار داد. روي هم چيدن گلدان ها عمق بيشتري براي كاشت درخت فراهم مي سازد.
11-1- ظرف هاي زباله
ظرف هاي زباله بايد در ديد بوده، استفاده از آنها راحت باشد؛ اما نبايد آلودگي ايجاد كنند.
در خط مستقيم كنار يك خيابان اصلي، مي توان ظرف هاي زباله را در فاصله هاي 30 متري مستقر كرد. تعداد ظروف زباله در كنار اغذيه فروشي ها، سينماها و شيريني فروشي ها بايد افزايش يابد.
حداقل گنجايش يك ظرف زباله در مركز شهر بايد 50 ليتر باشد. در سطوح وسيع و در طول پياده روهاي شلوغ استفاده از ظرف هاي زباله پايه دار با ظرفيت 50 تا 100 ليتر مناسب تر است.
مصالح بكاررفته در ساخت ظرف هاي زباله و رنگ آنها بايد با ديگر اجزاي تجهيزات خياباني هماهنگ باشد. استفاده از اشكال ساده، مكعب مستطيل يا مدور ترجيح دارد.
مواد سازنده سطلهاي زباله نيز بايد استحكام و دوام داشته باشند.
تا آنجا كه ميسر باشد بايد زباله ها را از انظار پنهان ساخت. براي اين منظور مي توان از درپوش استفاده كرد. در پوش ها به كاهش بو كمك كرده، تجمع حشرات را به حداقل مي رسانند و همچنين مانع پراكندگي زباله به وسيله باد مي شوند.
12-1- تيرك ها
به منظور ايجاد موانع، بر سر راه وسائط نقليه تيرك نصب مي كنند. تيرك ها را مي توان به جاي جداول يا تركيب با آنها استفاده كرد. براي عدم آشفتگي خيابان و جلوگيري از ايجاد موانع غير لازم در آن، بايد در مكان يابي تيرك ها دقت شود.
همچنين مي توان از تيرك هاي كم ارتفاع به عنوان صندلي استفاده كرد و در مناطق پياده رو يا پاركينگ، لوازم روشنايي كم ارتفاع، روي آنها نصب كرد.
17-1- روشنايي
پايه هاي هماهنگ
براي تمامي پايه هاي چراغ در يك ناحيه مخصوص، بايد از سيستم استاندارد استفاده كرد. اين سيستم بايد با پايه هاي ظروف زباله و پايه هاي علايم مختلف هماهنگ باشد تا تعداد پايه ها به حداقل برسد.
انتخاب و مكان يابي
سطح و نوع روشنايي، بيانگر عملكرد و خصوصيات ناحيه مورد نظر است. بطور كلي، روشنايي نواحي پياده به دو دسته آسايشي و تزييني تقسيم مي شود.
* ارتفاع زياد: ارتفاع زياد پايه ها به تناسب روشنايي ميدان هاي پياده، خيابان هاي پياده و معابر عريض، از 3 تا 4 متر متغير است.
* ارتفاع كم: نصب روشنايي روي تيرك ها( خطر نماها و موانع) براي هشدار بيشتر به وسيله روشنايي در معابر تنگ، محل هاي نشستن، غذا خوردن يا محل هايي كه در آنها درخت و گياه كاشته شده است.
* جداره اي: اين نوع روشنايي در جداره پل ها، رمپ ها و در نقاطي كه برآمدگي يا پايه مزاحمت ايجاد مي كند، نصب مي شود.
18-1- سرپناه
سرپناه سازه اي دايمي، دراز مدت يا موقتي مي باشد.
* سرپناه دايمي، مانند: رديف ستون هاي سرپوشيده(كلوناد)، پياده روهاي سرپوشيده ( مسقف) يا دالان هاي عبور وسائط نقليه از در ورودي تا مدخل ساختمان.
* سرپناه دراز مدت، مانند: ايستگاه هاي اتوبوس، كيوسك ها و اتاقك هاي تلفن.
* سرپناه موقتي، مانند: دكه هاي واقع در بازارهاي روز و چترهاي كافه ها.
اين سازه ها براي پناه عابران پياده و محفوظ نگه داشتن آنان از آفتاب و باران ساخته مي شوند. در هر حالت، سرپناه ها را بايد با جزئيات و مصالح ساختماني خوب طراحي كرد تا در مقابل پوسيدگي و آسيب مقاوم باشند.
مكان و طرح آب نماها
آب نماهاي شهرها در نواحي گرم و داراي سنگ فرش، اثر خنك كننده دارد. براي بهره مندي از ويژگي درخشندگي آب، بايد آب نماها را در آفتاب طراحي و جاسازي كرد.
اگر ويژگي انعكاسي آب نما مورد نظر باشد، بايد آنرا در سايه قرار داد و يا حوضچه آن را به رنگ تيره در آورد.
حوضچه ها بايد همواره لبريز از آب باشند تا احساس سرشاري و شادماني را القا كنند. برجستگي لبه حوضچه ها به علت ايجاد سايه، آلودگي هاي لب حوض را مي پوشانند.

20-1- آبخوري ها
آبخوري ها بايد بيرون از پياده روها امكان مكان يابي شوند و استفاده از آنها آسان و قابل دسترسي معلولان و كودكان باشد. به دليل مسائل بهداشتي، آبخوري ها بايد به يك دهانه آب پخش كردن محافظ، مجهز باشند.
موقعيت استقرار علايم
علايم نبايد مزاحمت بيافرينند. محيط بصري بر خوانايي علايم تاثير مي گذارد، به عنوان مثال، علايمي كه در كنار گياهان يا يك درخت نصب شده اند بايد با ايجاد برابري ميان علايم و زمينه، برجسته شوند.
علايم نبايد سبب به هم ريختگي و بي نظمي در بالاي سر عابران پياده و آشفتگي در چشم انداز آسمان شوند. علايم كم ارتفاع مزاحمت كمتري ايجاد مي كنند و با مقياس پياده متناسب ترند. تابلوهاي اعلانات بايد در نقاطي نصب شوند كه مردم بتوانند بدون مزاحمت براي ديگران، در مقابل آنها مكث كنند.
براي پوشاندن منظره پشت علايم، مي توان آنها را به ديوارها يا ساختمان ها نصب كرد.

[2] /كتاب سبز شهرداريها ج12

[3] همان منبع